Europese transwetten

De rechten van trans personen, en met name de juridische erkenning en wetten inzake wijziging van de geslachtsregistratie verschillen sterk van land tot land. Ook in Europa zijn er nog steeds grote verschillen in de wetgeving. In sommige Europese landen, zoals Bulgarije, Albanië, Noord-Macedonië of Hongarije, bestaat er zelfs nog geen wet voor de juridische erkenning van transgender personen. Dit betekent dat er geen wetgeving is die het mogelijk maakt voor personen om juridisch de geslachtsregistratie te laten aanpassen, al is het in sommige landen wel mogelijk om via een bepaalde gerechtelijke procedure de geboorteakte aan te passen. 

Al in 2015 nam de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa (PACE, 2015) een resolutieExterne link  aan over de rechten van trans personen in Europa. Hierin worden de Europese deelstaten opgeroepen om wetten die ingaan tegen de rechten van transgender personen te schrappen en een wetgeving uit te werken die de discriminatie van transgender personen tegen gaat en de genderidentiteit van trans personen wettelijk erkend. 41 Europese landen hebben ondertussen een uitgewerkte wetgeving voor de wijziging van de voornaam en geslachtsregistratie. 

Transgender Europe (TGEU)Externe link publiceerde een ‘Legal Gender Recognition ToolkitExterne link ‘ om in te schatten hoe nationale wetten en procedures scoren met betrekking tot mensenrechten. Jammer genoeg houden transgender wetten in heel wat landen nog steeds ernstige schendingen van de mensenrechten in, al hebben enkele landen ondertussen goede transgender wetten uitgewerkt. In de Legal Gender Recognition Toolkit van TGEU worden bijvoorbeeld de wetten in Malta en Argentinië besproken als good practices. 

Sterilisatie-eis 

Sommige landen eisen nog steeds de voorwaarde van onvruchtbaarheid (sterilisatie) om juridisch van geslacht te kunnen veranderen, wat algemeen wordt beschouwd als een schending van de mensenrechten. Deze voorwaarde kan zowel impliciet als expliciet worden geëist in de wetgeving van een land. Gelukkig komt hier langzaamaan verandering in: de sterilisatie-eis werd ondertussen door heel wat landen geschrapt, zoals bijvoorbeeld in buurlanden Nederland (2014), Italië (2015) en Frankrijk (2016). Pas in 2018 volgde ook België. In 11 Europese landen is sterilisatie nog steeds een eis voor een wettelijke wijziging van de geslachtsregistratie. 

Zowel de Parlementaire Assemblee van de Raad van EuropaExterne link  (PACE, 2015) als de World Professional Association for Transgender HealthExterne link  (WPATH, 2017) en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Externe link (EHRM, 2017) hebben zich al expliciet uitgesproken tegen de sterilisatie-eis. De uitspraak van het EHRM dwingt de Europese landen die nog steeds sterilisatie eisen om hun wetgeving aan te passen. Transgender Europe (TGEU)Externe link  publiceert jaarlijks een “Trans Rights Europe map and index”Externe link  met daarin onder andere overzicht van landen die nog steeds de sterilisatie-eis in hun transgender wetgeving hebben staan en welke landen nog steeds een medische diagnose vereisen. Sinds 2019 worden naast Europese landen ook enkele landen in Centraal-Azië opgenomen in dit overzicht. 

Zelfbeschikkingsrecht 

Veel landen eisen nog steeds een attest van één of meerdere medische specialisten (een psychiater, endocrinoloog en/of chirurg) als ‘bewijs’ van genderdysforie of bepaalde geslachtsbevestigende behandelingen (zoals hormoonbehandeling of sterilisatie). Dergelijke vereiste zorgt voor meer stigma en uitsluiting, daar het er verkeerdelijk vanuit gaat dat transgender-zijn een mentale stoornis/ziekte zou zijn. 28 Europese landen eisen nog steeds een medische diagnose voor wettelijke wijziging van de geslachtsregistratie. 

Tijdens de 72ste World Health Assembly (WHA)Externe link  in mei 2019 erkende de WHO officieel de International Classifcation of Diseases – 11th revision (ICD-11). Hierin worden trans gerelateerde identiteiten geschrapt uit de lijst van mentale en gedragsstoornissen. 

Ondertussen zijn er 11 Europese landen waar de wet gebaseerd is op zelfdeterminatie: Denemarken, NoorwegenExterne link , Ierland,Malta, Ijsland, Luxemburg, Zwitserland, Spanje, Finland, Portugal en België. Ook de Argentijnse transgenderwetExterne link  is gebaseerd op zelfbeschikking. In deze landen kan men een wijziging van geslacht aanvragen zonder dat een expert voordien moet oordelen over deze aanvrager. Men gaat er in het licht van zelfbeschikking van uit dat enkel de aanvrager zelf het best in staat is om de beslissing tot het wijzigen van het juridisch geslacht te maken, en dat dit geen enkele link hoeft te hebben met mogelijke gewenste medische stappen. 

Het schrappen van medische inmenging uit de transwet bleek in verschillende landen alvast een succes. Ook in België steeg het aantal wijzigingen van de geslachtsregistratie fors na het in werking treden van de nieuwe transwet: de eerste zes maanden dat de wet van kracht was werden half zoveel wijzigingen geregistreerd als in de voorbije 25 jaar samen. Waarschijnlijk wachtte een groot deel van deze mensen tot de medische eisen uit de wet zouden verdwijnen om een juridische geslachtswijziging aan te vragen. 

Leeftijd 

In de meeste landen is een officiële wijziging in de geslachtsregistratie slechts mogelijk vanaf 18 jaar. In enkele landen is het mogelijk om het vanaf 16 jaar aan te vragen, bijvoorbeeld in België, Nederland en Ierland. In Malta kunnen kinderen een juridische wijziging in de geslachtsregistratie bekomen via de rechtbank. In Noorwegen is het mogelijk vanaf 6 jaar, mits toestemming van de ouders. In Luxemburg geldt een leeftijdsvereiste van 5 jaar. 

Burgerlijke staat 

In landen waar het niet mogelijk is om te huwen met iemand van hetzelfde geslacht, worden trans personen gedwongen om te scheiden wanneer ze juridisch van geslacht wensen te veranderen. Hoewel de PACE resolutieExterne link  (2015) expliciet oproept om dit uit de wetgeving te halen, is dit nog steeds zo in 19 Europese landen. 

Recht op privacy 

In veel Europese lidstaten blijft de wijziging van de geslachtsregistratie altijd zichtbaar op de geboorteakte. Dit betekent dat telkens een letterlijk afschrift nodig is (bv voor een huwelijk of adoptie), deze wijziging zichtbaar blijft. 

Erkenning voor non-binaire personen

De World Professional Association for Transgender Health Externe link (WPATH) pleit er in hun laatste Identity Recognition StatementExterne link  (2017) voor om een optie ‘X’, ‘non-binair’ of ‘anders’ beschikbaar te maken voor personen die zich niet identificeren met de categorieën ‘man’ of ‘vrouw’. Ook de PACE resolutieExterne link  (2015) roept op tot het voorzien van de mogelijkheid tot het registreren van een derde optie. Sommige landen hebben recent stappen ondernomen om de registratie van een derde genderExterne link  mogelijk te maken. 

Malta en Denemarken hebben bijvoorbeeld de optie ‘X’ al geïntroduceerd voor internationale paspoorten. In Schotland en Ierland zal de mogelijkheid voor een derde gender optie besproken worden wanneer de Schotse/Ierse transwet wordt hervormd. Ook in landen als Ijsland, Duitsland, Canada, Nepal, Australië, Nieuw-Zeeland, Pakistan en India bestaat de registratie van een ‘derde’ gender of erkenning voor non-binaire personen al.  

In België is het momenteel nog niet mogelijk, maar het Grondwettelijk Hof heeft in 2019 delen van de huidige transgenderwet ongrondwettig verklaard, omdat deze discriminerend is voor personen met een non-binaire en genderfluïde identiteit. De Belgische wet zal dus binnen redelijke termijn aangepast worden om inclusief te zijn voor non-binaire en genderfluïde personen. Het is op dit moment nog onduidelijk of er een derde optie, een afschaffing of ander alternatief komt. 

Laatst nagekeken op: .