Logopedie en/of stemchirurgie?

Je kan je afvragen welke optie voor een stemverhoging (fonochirurgie of logopedie) de voorkeur verdient. Meestal wordt in eerste instantie gestart met logopedische behandeling, om te kijken welke effecten men hiermee reeds bereikt, aangezien chirurgie ingrijpender is. Als met zelfstandig oefenen op het stemgebruik en logopedie geen voldoende hoge/lage spreektoonhoogte bereikt kan worden, dit te veel inspanning kost, of als er angst is dat de hoge/lage stem doorbreekt op onbewaakte momenten (bv. tijdens het lachen), kan geopteerd worden voor fonochirurgie. 

Stemchirurgie (fonochirurgie)

Stemchirurgie komt vooral voor bij personen die een mannelijk geslacht toegewezen kregen bij de geboorte (AMAB) en in zeldzame gevallen bij personen die een vrouwelijk geboortegeslacht toegewezen kregen bij de geboorte (AFAB). Indien je ontevreden bent over het resultaat na logopedie, kan je steeds beslissen om contact op te nemen met een neus-, keel-, oor (NKO)arts voor een eventuele ingreep aan de stem. Omwille van het gevaar voor beschadiging van de stembanden bij intubatie, wordt een stemoperatie bij voorkeur minimum 3 maanden uitgesteld tot wanneer andere genderbevestigende ingrepen achter de rug zijn.

Volgende redenen kunnen een rol spelen om geen stemoperatie te laten uitvoeren: 

  • Tevredenheid met de huidige stem;
  • Vrees voor een litteken ter hoogte van de hals;
  • Vrees dat de operatie de kwaliteit van de stem zal wijzigen;
  • Vrees dat de stem als oneigen zal klinken of dat de mogelijkheden qua stembereik verminderd zullen zijn.

De toonhoogte van de stem is maar één aspect van de spraak dat gewijzigd kan worden. Het kan aangewezen zijn om ook intonatiepatronen, articulatie, resonantie, lichaamstaal en woordenschat aan te passen. Zonder aanvullende begeleiding van een logopedist zullen niet alle aspecten van de stem kunnen aangepakt worden. Hoe intensiever je logopedie volgt, hoe beter het resultaat van stemchirurgie. 

Fonochirurgie, of heelkunde op de stembanden, kwam in een stroomversnelling met Isschiki (Japan) in 1974. Hij onderscheidde 4 verschillende soorten ingrepen. Het zijn de types III en IV thyroplastieken die een invloed hebben op de stemhoogte. Een type III verkort de stembanden (stemverlaging) en type IV verlengt de stembanden (stemverhoging).

Aangezien het stemgeluid bepaald wordt door het geslacht (anatomie, hormonaal,…) en vaak typerend mannelijk of vrouwelijk is, vormt transgender-zijn een indicatie voor fonochirurgie. het is steeds belangrijk om deze chirurgie te laten uitvoeren door een ervaren chirurg met expertise in stem in transitie.

Houd er rekening mee dat je kort na de ingreep nog regelmatig op controle moet (na de eerste week, na de eerste maand, na 6 maanden). Het is verder ook zo dat een andere ingrijpende operatie onder algemene verdoving kort na een operatie aan de stem, een negatieve impact kan hebben op het al reeds bekomen resultaat van de stemchirurgie. Hierdoor wordt doorgaans aangeraden om na stemchirurgie +- 6 maanden te wachten met een andere operatie waar algemene verdoving voor nodig is. Na +-6 maanden verdwijnt dit risico. 

De stemoperatie kan gebeuren in combinatie met een adamsappelverkleining. Een alternatief voor een operatie kan het sporadisch inspuiten van de stembanden (injectie laryngoplastie) zijn. Het voordeel is dan dat je geen litteken hebt ter hoogte van de nek. Hieronder lijsten we de meest voorkomende en aangewezen operaties op. 

Thyroplastie type III

Een stemverlagende operatie bij AFAB personen is bijna altijd succesvol, en levert voldoende verlaging van de fundamentele stemfrequentie op. Complicaties zijn zeldzaam en meestal is er geen sprake van heesheid. Er wordt sterk aangeraden om minimum 1 jaar testosteron te nemen en intensieve logopedie te volgen vooraleer deze ingreep te overwegen.

Er gebeurt voorafgaand aan de operatie een stemanalyse en onderzoek van de stembanden. De ingreep gebeurt onder algemene verdoving en vergt 1 nacht hospitalisatie. Er is een klein horizontaal litteken zichtbaar in de hals.

Cricothyroplastie (CTA)

Bij een stemverhogende operatie (type IV) bij AMAB personen worden de stembanden aangespannen door het ringkraakbeen (cricoid) en het schildkraakbeen (thyroid) ten opzichte van elkaar te draaien, wat een verlenging van de stembanden tot gevolg heeft.

De ingreep gebeurt onder algemene verdoving via een horizontale insnede in de huidplooi, iets onder de “adamsappel”. Er wordt een niet-resorbeerbare draad geplaatst rond het zegelringkraakbeen en door het schildklierkraakbeen (4x). De draden worden aangespannen en geknoopt, zodat het schildklierkraakbeen naar voor wordt getrokken en de stembanden aangespannen worden.

De volgende morgen mag men al het ziekenhuis verlaten. Complicaties zijn zeldzaam en een spreekverbod is niet noodzakelijk. De meeste mensen hebben wel kort na de ingreep enkele dagen last van matige keelpijn en slikmoeilijkheden. Er is een klein horizontaal litteken zichtbaar in de hals.

Er kan eventueel ook gekozen worden voor een afplatting van de adamsappel in combinatie met deze stemverhogende ingreep. Deze ingreep (het afplatten van de adamsappel) wordt het best uitgevoerd na eventuele gelaatschirurgie of ‘Faciale Feminiserende Chirurgie’ (FFS), indien dit gewenst is.

Voordelen

Met deze techniek verkrijgt men een stemverhoging van rond de 100 Hz. Onmiddellijk na de operatie ligt de toonhoogte wat hoger dan op langere termijn, maar er blijft steeds een belangrijk verschil merkbaar.

Nadelen

Technisch kan de operatie bemoeilijkt of zelfs onmogelijk worden wanneer een verbening is opgetreden van het thyroidkraakbeen. Vanaf de leeftijd van 40 jaar treedt namelijk een progressieve verbening op van het kraakbeen. Hierdoor wordt het dan zeer moeilijk tot zelfs onmogelijk om de naald door het verbeende kraakbeen te brengen. 

Naast leeftijd zijn er ook belangrijke effecten van roken en het BMI. Het kan gebeuren dat er een bepaalde tijd na de ingreep opnieuw ontspanning ontstaat van de stemband. Tevens is er een beperking bij het zingen. Het resultaat blijft ook niet stabiel over tijd. 

Anterieure webvorming/glottoplastie (ACW)

Een andere, vaakst gebruikte, stemverhogende operatie is de glottoplastie of webbing (ACW) waarbij het trillende deel van de stembanden wordt ingekort.  De ingreep gebeurt onder volledige verdoving en in dagkliniek. De stem moet minimum 5 dagen rusten, en daarom wordt vaak een tijdelijk spraakverbod opgelegd.

Voordelen

De ingreep kan volledig via de mond gebeuren, waardoor er geen litteken is in de hals. Het heeft ook een groter en stabieler effect t.o.v. CTA en de bas stijgt mee. Er wordt een mooi resultaat bereikt met een stijging van ongeveer 50-70Hz.

Nadelen

Een mogelijk nadeel van de anterieure webbing is het mogelijk risico op dysfonie (heesheid) of diplofonie (voortbrengen van een dubbele toon bij stemvorming). Zeker kort na de operatie is er sprake van een flinke heesheid. Er kan ook vermindering van maximale stemluidheid zijn. 

Mensen met een hele korte nek, zwaar overgewicht of een stijve nek kunnen deze operatie niet via de mond laten uitvoeren. Bij hen is een snede in de hals nodig. 

Kostprijs 

Het ziekenfonds betaalt fonochirurgie terug. Soms kan er wel nog een supplement van de persoon gevraagd worden. Om de exacte kostprijs te weten vraag je dus best een kostenraming van de behandeling aan het ziekenhuis. Voor patiënten die geen Belgische ziekteverzekering hebben, bedraagt de kostprijs ongeveer 2300 euro. 

Laatst nagekeken op: .