geslacht

Het geslacht van iemand wordt bepaald bij de geboorte. Het is enkel en alleen gebaseerd op wat de artsen visueel waarnemen bij de geboorte, en wordt als zodanig vastgelegd op de geboorteakte. Hierbij hanteren artsen normen over hoe een lichaam er uit moet zien om het als jongen of meisje te registreren. Meestal denkt men dat er maar twee opties mogelijk zijn: een mannelijk of vrouwelijk geslacht – en dit wordt zo dan ook juridisch geregistreerd. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat het geslacht veel meer variaties kent. Het geslacht wordt immers niet alleen bepaald door uitwendige geslachtskenmerken (het zogenaamde ‘fenotypisch’ geslacht). Ook het gonadale geslacht (het geslacht op basis van de aanwezige gonaden) is van belang, alsook het genetische geslacht (aanwezigheid van X- en/of Y-chromosomen). 

Deze aspecten zijn in verschillende combinaties mogelijk. Deze variaties op de gekende m/v indeling worden benoemd met de term “variaties in geslachtskenmerken” (VGK) (“variations in sex characterisitics”). Men spreekt dus over variaties in geslachtskenmerken wanneer de fysieke geslachtskenmerken van een persoon niet volledig passen binnen de normen gesteld door de medische wereld en/of binnen de gangbare socio-culturele opvatting met betrekking tot geslacht.

Oorzaak & definities

Een variatie in geslachtskenmerken kan veroorzaakt zijn door een andere constellatie in de chromosomen, of door een ongevoeligheid voor de werking van seksehormonen tijdens de prenatale ontwikkeling. Slechts een klein deel van deze variaties is zichtbaar bij de geboorte. De arts merkt dan op dat het geslachtsorgaan een niet-standaard vorm heeft. Hierdoor is het bij de geboorte moeilijk om op basis van de genitaliën een uitspraak te doen over het geslacht van het kind. Andere vormen van deze variaties worden pas duidelijk wanneer de zogenaamde geslachtshormonen tijdens de puberteit in werking treden (of net niet). En tot slot kan het ook zijn dat een dergelijke variatie zelfs nooit wordt opgemerkt. 

Vaak wordt ook de term intersekse aangehaald. In de medische wereld spreekt men nog soms van “DSD”: “disorders of sex development” (“stoornissen in de geslachtsontwikkeling”). De term “differences in sex development” is een betere interpretatie van DSD: verschillen in de geslachtsontwikkeling. Een verschil is immers geen stoornis. Bovendien leiden deze variaties slechts zelden tot medische problemen, vaker ontstaan er problemen als gevolg van een slechte medische behandeling.

Intersekse personen worden aldus geboren met een lichaam dat niet helemaal overeenkomt met de heersende norm van hoe een mannen- of vrouwenlichaam eruit hoort te zien. Het gaat hierbij over diversiteit in geslachtskenmerken zoals baarmoeder, hormoonklieren, chromosomen of genitaliën. Het gaat voor alle duidelijkheid niet over genderbeleving of seksuele oriëntatie. Je leest op de website Ideminfo.be wat meer omkadering rond de termen intersekse en DSD.

Hoe vaak komen variaties in geslachtskenmerken voor?

De prevalentie is moeilijk te bepalen aangezien niet alle variaties (meteen) zichtbaar zijn, én omdat er internationaal weinig consensus bestaat over welke variaties dienen meegeteld te worden. Volgens de Intersex Society of North America (ISNA) wordt in 1 op 1500 à 1 op 2000 geboortes een expert in geslachtsverschillen geconsulteerd omdat de uiterlijke genitalia onduidelijk zijn. Maar er zijn veel meer mensen die geboren worden met subtielere vormen van geslachtsvariaties, waarvan sommigen zelfs niet duidelijk zijn tot veel later in hun leven. In het baanbrekend artikel “How Sexually Dimorphic Are We? Review and Synthesis” van Blackless et al. (2000)  is een overzicht terug te vinden van de geschatte aantallen. Omdat niet alle variaties in geslachtskenmerken dezelfde fysieke uitdagingen geven of zelfs worden vastgesteld loopt het geschatte cijfer zelfs op tot 1.7% van de bevolking. De kans op een variatie in geslachtskenmerken zou dan ongeveer even frequent zijn als de kans op het hebben van ros haar. Het aantal intersekse personen is kortom niet precies bekend, maar de schattingen lopen uiteen van 57.000 Belgen en 85.000 Nederlanders naar iets meer dan het dubbele.

Wie komt op voor de rechten van personen met een variatie in geslachtskenmerken?

In Vlaanderen is sinds kort de organisatie Intersekse Vlaanderen actief, in Brussel is er de organisatie Genres Pluriels. Op Europees vlak is de koepelorganisatie OII Europe de belangenverdediger van de rechten van intersekse personen. Op Vlaams niveau voegde ook çavaria recent de I van Intersekse toe aan hun doelgroep.

Variatie in geslachtskenmerken ≠ transgender

Het hebben van een variatie in geslachtskenmerken hoeft niet te leiden tot vragen over genderidentiteit. De meeste personen met een variatie in geslachtskenmerken hebben geen twijfel of vragen over hun man of vrouw gevoel. Toch kunnen beide samen voorkomen: bij de geboorte wordt immers voor het kind gekozen in welk geslacht het wordt geregistreerd en dus ook opgevoed. Als het kind later blijk geeft zich eerder in een andere genderidentiteit thuis te voelen, dan kan dit aanleiding geven tot een transitie, medisch en/of enkel juridisch of sociaal.

De leefsituatie van personen met een variatie in geslachtskenmerken

Er is een groeiende internationale aandacht voor de sociale positie van personen met een variatie in geslachtskenmerken, maar tegelijkertijd is nog erg weinig wetenschappelijke onderzoek. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in Nederland publiceerde de uitkomsten van een verkennend onderzoek over de leefsituatie van personen met intersekse (“Leven-met-intersekse/DSD (pdf)“). Ook in Vlaanderen en federaal werkte het Centre for Research on Culture and Gender enkele beleidsvoorbereidende onderzoeken en projecten rond dit thema uit. Dit leidde o.a. tot een themanummer van het Tijdschrift voor Seksuologie en tot de informatieve website ideminfo.be, alsook tot de opstart van klankbordgroepen op federaal niveau waarin stakeholders samenkwamen om over het thema uit te wisselen en beleidsprioriteiten en noden te bepalen.

Mensenrechten en juridische situatie

In België worden tot op heden slechts twee vormen van het zogenaamde geslacht ook juridisch erkend. Dit noemt men ‘een duale of genderbinaire opvatting’ en staat haaks op het idee van genderdiversiteit én geslachtsdiversiteit. Momenteel is de registratie van andere geslachtsvariaties of ‘x’ (nog) niet mogelijk in België, maar werd ons land wel aangemaand om hier snel verandering in te brengen. De binaire geslachtsregistratie is namelijk discriminerend voor non-binaire personen, en het gegeven dat je slechts éénmaal zou mogen veranderen staat haaks op de beleving en noden van gender fluïde personen. In andere landen zoals Duitsland, Nieuw-Zeeland, India, Pakistan, Bangladesh en Nepal kan een derde geslachtsregistratie wel al. Meer over de rechten van personen met een variatie in geslachtskenmerken kan je hier lezen. 

Meer lezen?

• Callens, N., Longman, C., & Motmans, J. (2017). Intersekse/DSD in Vlaanderen : onderzoeksrapport in opdracht van de Vlaamse Overheid, Agentschap Binnenlands bestuur, Afdeling Gelijke Kansen, Integratie en Inburgering. Gent: UGent & UZ Gent.
• Callens, N., Longman, C., & Motmans, J. (2016). Terminologie en zorg- discours m.b.t. Differences of Sex Development (DSD)/intersekse in België. Onderzoeksrapport in opdracht van het Staatssecretariaat voor Armoedebestrijding, Gelijke Kansen, Personen met een functiebebrpeking, Grootstedenbeleid en Wetenschapsbeleid. Gent: UZ Gent & UGent.
• Callens, N., Motmans, J., & Longman, C. (2017). Redactionele inleiding themanummer intersekse/DSD. TIJDSCHRIFT VOOR SEKSUOLOGIE, 41(2), 51–54.
• Motmans, J., & Longman, C. (2017). Wat maakt het verschil? Een genderkritisch perspectief op het thema intersekse. TIJDSCHRIFT VOOR SEKSUOLOGIE, 41(2), 68–77.
• Callens, N., van der Grift, T., & Cools, M. (2017). Een holistisch zorgbeleid voor Differences of Sex Development. TIJDSCHRIFT VOOR SEKSUOLOGIE, 41(2).